Notacja muzyczna czyli kilka słów o nutach

Jak zapewne już wiesz muzykę zapisuje się przy pomocy znaków zwanych nutami. Mówiąc w skrócie określają one wysokość dźwięku oraz czas jego trwania. Wysokość dźwięku jest obrazowana umiejscowieniem nuty na pięciolinii w pionie zaś jego długość pokazuje kształt nuty oraz również jej umiejscowienie na pięciolinii ale w poziomie. Sądzę, że warto jeszcze w tym miejscu uświadomić sobie, że wysokość dźwięków określa melodię i harmonię utworu muzycznego a długość oraz umiejscowienie nut w czasie determinuje jego przebieg rytmiczny.

Dopełnieniem nut jest druga podstawowa grupa znaków muzycznych – pauzy. Nuta to dźwięk, pauza to cisza. Długość owej ciszy oraz jej umiejscowienie w czasie są obrazowane kształtem pauz oraz rozmieszczeniem na pięciolinii w poziomie. Naukę zapisu nutowego zaczniemy od rytmu czyli od tego co łatwiejsze. Łatwiejsze do zrozumienia ale nie do zgrania! Realizacja przebiegu rytmicznego utworu jest w praktyce trudniejsza od zagrania właściwej melodii. Ale do rzeczy!

Do rozpoczęcia nauki gry na instrumencie wystarczy nam wiedza o czterech wartościach rytmicznych. Należą do nich: cała nuta, o połowę od niej krótsza półnuta, o połowę krótsza od półnuty ćwierćnuta i o połowę krótsza od ćwierćnuty ósemka. Z tego co napisałem przed chwilą wynikają dwie rzeczy, które trzeba sobie uświadomić. Po pierwsze interesują nas przede wszystkim RELACJE pomiędzy wartościami rytmicznymi a nie ich czas absolutny liczony na przykład w sekundach. Po drugie ich relacje opisywane są przy pomocy ułamków. Na przykład jedna półnuta (połówka) trwa tyle co dwie ćwierćnuty (ćwiartki). Dla lepszego zrozumienia tego tematu zerknij na rysunek. A oto zapis graficzny wartości rytmicznych nut.

Przejdźmy teraz do zagadnienia trochę bardziej skomplikowanego czyli odzwierciedlenia wysokości dźwięku przy pomocy nut. Zacznijmy od pięciolinii. Jak sama nazwa wskazuje ma ona pięć linii a numerowane są one od dołu. Nuta może się znajdować albo na linii albo na polu pomiędzy liniami.

Linii jest tylko pięć ponieważ każda kolejna zaciemniałaby obraz i utrudniała zapisywanie i odczytywanie nut. Jednak klawiatura fortepianowa jest dość długa i zapisanie wszystkich nut odpowiadających wszystkim klawiszom byłoby niemożliwe bez dwóch sztuczek. Pierwsza z nich to zapisywanie nut według różnych kluczy zmieniających zakres wysokości dźwięku. Jeśli to nie wystarczy trzeba zastosować drugą sztuczkę polegającą na dodawaniu w razie potrzeby dodatkowych krótkich linii poniżej i powyżej pięciolinii i umieszczaniu na nich nut. Do zapisu muzyki na fortepian wystarczą dwa klucze: wiolinowy i basowy oraz sztuczka numer dwa. Dlaczego tylko dwa (jest ich znacznie więcej) i dlaczego akurat te dwa? Oto proste, obrazowe wyjaśnienie. Nuta „c1” czyli „c razkreślne” (znajdujące się mniej więcej po środku klawiatury fortepianowej w kluczu wiolinowym jest zapisane tak: a w kluczu basowym tak: Ponieważ ta sama nuta „c1” w kluczu wiolinowym znajduje się pod pięciolinią a w kluczu basowym nad nią zapis w kluczu wiolinowym daje możliwość swobodnego zapisu nut wyższych od „c1” a w basowym niższych. Zapis utworów fortepianowych wymaga systemu dwóch połączonych ze sobą pięciolinii, z których górna dotyczy nut wyższych granych prawą ręką a dolna przeznaczona jest dla nut niższych wykonywanych ręką lewą. Tak więc na początku górnej pięciolinii umieszczany jest klucz wiolinowy a na dolnej basowy. Obie pięciolinie połączone są ze sobą klamerką zwaną akoladą. A teraz kilka bardziej praktycznych informacji. Po pierwsze zapamiętaj wierszyk: „C, D, E, F, G, A, H, C”. Po drugie zerknij na rysunek jak kolejne litery wierszyka pasują do kolejnych zapisanych coraz wyżej na pięciolinii nut.

Łącząc informacje z rozdziału Klawiatura z informacjami, które przeczytałeś przed chwilą dowiesz się jak od strony teoretycznej wygląda „procedura” gry z nut. Najpierw sprawdź, na której linii lub na którym polu znajduje się dana nuta. Potem z pomocą wierszyka określ jej nazwę a następnie, również z pomocą wierszyka znajdź na klawiaturze odpowiadający jej klawisz. Proste!? Może nie od razu ale trening czyni mistrza. Jeśli trochę poćwiczysz po pewnym czasie stwierdzisz, że wystarczy jeden rzut oka na pięciolinię aby rozpoznać nutę a następnie błyskawicznie znaleźć ją na klawiaturze.

Reklama

Klawiatura

Klawiatura fortepianowa składa się z ciągu białych i czarnych klawiszy. Podczas gdy białe klawisze występują jeden obok drugiego jednym ciągiem, czarne są poukładane w grupach po dwa i po trzy. Dźwięki wyższe wydobywamy kierując się w prawą stronę klawiatury a niższe – w lewą. Aby zacząć grać na instrumencie klawiszowym należy nauczyć się znajdować odpowiednie klawisze. Wystarczy do tego kombinacja dwóch informacji. Po pierwsze należy zapamiętać wierszyk: „C,D,E,F,G,A,H,C” a po drugie skojarzyć go z informacją, że „C” oznacza biały klawisz znajdujący się przed grupą dwóch czarnych.

Licząc od tego właśnie „C” nazywamy kolejne białe klawisze zgodnie z wierszykiem. Cały układ białych klawiszy od „C” do „H” wraz z grupą dwóch i grupą trzech czarnych powtarza się na klawiaturze kilkakrotnie. Jeśli chodzi o nazwy czarnych klawiszy to poznasz je przy okazji nauki o funkcji krzyżyków, bemoli i kasowników.

Nauka gry online

Jak się przygotować do lekcji online?

Potrzebne jest dość dobre łącze internetowe, przeciętnie sprawny komputer lub laptop, kamera internetowa i mikrofon oraz nagłośnienie.

Umieść kamerę na wysokości głowy lub trochę wyżej. Skieruj ją znad swojego prawego lub lewego ramienia na klawiaturę tak abym widział Twoje ręce. Na bardziej zaawansowanym poziomie nauki najlepiej jeśli widoczna będzie cała klawiatura. Na początku wystarczy jakieś 90%, czyli z każdej strony może być pominiętych po kilka klawiszy. Ponieważ będę demonstrował sposób gry konkretnych ćwiczeń, utworów lub ich fragmentów musisz mieć w polu widzenia monitor swojego komputera lub laptopa. Oczywiście ważny jest również dźwięk. Im lepszy tym lepiej bo przecież będziemy się zajmować muzyką. Jednak jakość hi-fi nie jest konieczna do prowadzenia profesjonalnej i skutecznej lekcji. Tak więc wystarczy głośnik przenośny, głośniki komputerowe przyzwoitej jakości lub nawet niskiej klasy mini wieża. Warto mieć mikrofon o jak najszerszym paśmie przenoszenia choć zwykły mikrofon komputerowy powinien dać radę. Poziomy głośności ustawimy na pierwszych zajęciach.

Jak widzisz jest to dość proste. Ustawienie kamery, regulacja głośności i możemy zaczynać.

Instrumenty klawiszowe

W tym miejscu przedstawiam rodzaje instrumentów klawiszowych wraz z krótkim opisem. Nie zamierzam konkurować z Wikipedią, w której znajdziesz dużo szersze opisy. Chcę jedynie przybliżyć Ci ten temat – sądzę, że warto wiedzieć czym różni się np. syntezator od samplera.

Keyboard – (z języka angielskiego: key – klawisz, board – pokład czyli dosłownie „pokład z klawiszami”) – to po prostu ogólna nazwa elektronicznych instrumentów klawiszowych. Przyjęło się jednak stosować to określenie do instrumentów z automatycznym akompaniamentem. W przypadku tego typu instrumentów można również spotkać się z nazwą aranżer – dotyczy ona bardziej zaawansowanych keyboardów pozwalających na tworzenie ciekawszych, bardziej skomplikowanych aranżacji utworów.

Syntezator – to instrument, którego cechą charakterystyczną jest możliwość generowania (syntezowania) brzmień. Mówiąc najprościej jest to urządzenie elektroniczne, które tworzy brzmienia.

Sampler – to instrument, który w przeciwieństwie do syntezatora nie tworzy brzmień lecz je odtwarza korzystając z zapisanych w pamięci próbek (ang. samlpes). Naciśnięcie klawisza powoduje „odtworzenie” określonej nuty przy pomocy określonego brzmienia. Jako ciekawostkę przytoczę fakt, że w pierwszych samplerach próbki dźwięków przechowywane były na taśmach magnetycznych lub w celuloidowych dyskach.

Klawiatura sterująca – (można też spotkać się z nazwą „kontroler MIDI”) – jest to klawiatura, której zadaniem jest sterowanie elektronicznymi instrumentami muzycznymi. To urządzenie, które samo nie gra! Taka klawiatura musi zostać podłączona poprzez system MIDI do syntezatora, samplera lub modułu brzmieniowego.

Moduł brzmieniowy – to syntezator lub sampler bez klawiatury. No cóż… taki instrument, na którym nie da się zagrać dopóki nie podłączy się go poprzez system MIDI do jakiegoś kontrolera jak klawiatura sterująca czy gitara.

Sekwenser – to coś co w dzisiejszych czasach zastępuje kompozytorom papier nutowy i ołówek. Jest to urządzenie lub program komputerowy, w którym zapisywane są wszystkie informacje o utworze muzycznym – wysokość nut, wartości rytmiczne, tempo, metrum, dynamika itd.

Fortepian – instrument muzyczny klawiszowy, strunowy i można jeszcze dodać: młoteczkowy. Źródłem dźwięku są struny rozpięte na stalowej ramie pobudzane do drgań przez młoteczki uruchamiane naciskaniem klawiszy. Dźwięk wzmacniany jest przez płytę, w której umocowane są struny i pudło rezonansowe, którym jest obudowa instrumentu. Bardzo ważną cechą fortepianu odróżniającą go od poprzedników (klawesynu i klawikordu) jest to, że natężenie dźwięku może być różnicowane pod względem dynamicznym. Stąd wzięła się jego nazwa (forte – głośno, piano – cicho).

Klawikord – jest najstarszym instrumentem klawiszowym. Został wynaleziony w XIV w. Źródłem dźwięku są struny pobudzane do drgań przez tangenty (listewki), które naciskają i dzielą struny po przyciśnięciu klawiszy.

Klawesyn – jest instrumentem strunowym, szarpanym. Dźwięk wydobywany jest za pomocą piórek, które nie uderzają lecz szarpią struny.

Czelesta – to klawiszowy instrument perkusyjny. Dźwięk jest wydobywany przez uruchamiane naciskaniem klawiszy młoteczki uderzające w metalowe sztabki.

Pianola – to mechaniczny instrument muzyczny. W pewnym sensie to protoplasta sekwensera. Jest to fortepian połączony z mechanizmem uruchamiającym klawisze zgodnie z sekwencją zapisaną na taśmie perforowanej.

Krótkie porady

Kilka rad w pigułce

Staraj się ćwiczyć codziennie
Nie musisz grać godzinami – na początek wystarczy 15-20 minut

Zaczynaj od rozgrzewki (jak na wuefie)
Zagraj kilka gam, pasaży i wprawek

W pokoju, w którym grasz powinno być dość ciepło
Zimnymi rękami nie da się grać

Bądź skoncentrowany podczas grania
Gra na pianinie wymaga dużej precyzji i dokładności. Jeśli przyłożysz się do tego zadania nie tylko szybciej nauczysz się grać ale też wpłyniesz na rozwój swojego umysłu

Dbaj o to by grać właściwymi palcami
Nie zagrasz trudnego utworu jeśli nie opracujesz właściwego palcowania. Na początku pomoże Ci w tym nauczyciel

Nie wpadnij w pułapkę potrzeby osiągnięcia perfekcji w krótkim czasie – to niemożliwe!
Ćwicz systematycznie, stopniowo ale konsekwentnie podnosząc swoje umiejętności.

Jak kupić instrument

Wybór instrumentu zależy w dużym stopniu od zasobów finansowych gdyż ilość dostępnych modeli jak też rozpiętość cen są bardzo duże. Jeśli stać Cię na Steinway’a (to taki Rolls Royce wśród fortepianów) to oczywiście powinieneś go kupić ale na taki wydatek stać niewielu. Niestety instrumenty muzyczne są drogie. Fortepian z górnej półki może kosztować nawet 500-600 tysięcy złotych. Zejdźmy więc na ziemię. Do rozpoczęcia przygody z grą na instrumencie klawiszowym wystarczy „zwykłe” używane pianino, które można kupić za 2-5 tysięcy złotych. Jeśli postanowisz kupić prawdziwe pianino radzę poprosić o radę stroiciela, który fachowo oceni stan techniczny instrumentu. Twoją rolą będzie tylko ocena wizualna oraz brzmienia gdyż te parametry to już kwestia gustu. 

W przypadku kupna pianina cyfrowego podstawowym parametrem jest rodzaj i jakość klawiatury. Musi ona mieć odpowiednią długość oraz właściwie zachowywać się pod palcami pianisty. Instrument powinien mieć pełnowymiarową „ważoną” klawiaturę zawierającą 88 klawiszy z mechanizmem symulującym mechanizm młoteczkowy prawdziwego fortepianu. Pianino cyfrowe można kupić już za 1500 złotych. W obu przypadkach przy wyborze instrumentu warto też skorzystać z pomocy doświadczonego pianisty – tylko ktoś kto ma za sobą tysiące godzin gry na różnych klawiaturach jest w stanie należycie je ocenić.

Dlaczego warto kupić prawdziwe pianino:

• Nic nie zastąpi prawdziwego mechanizmu młoteczkowego i strun
• Nic nie zastąpi pięknego niepowtarzalnego brzmienia pianina.

Dlaczego warto kupić pianino cyfrowe:

• Mniejsza cena za niezłej jakości klawiaturę
• Brak konieczności strojenia
• Mniejszy rozmiar, mniejsza waga
• Możliwość skorzystania z ogromnych możliwości jakie daje system MIDI.

Jak zacząć naukę gry

Zacznijmy od początku. Co zrobić, żeby zagrać na pianinie? Trzeba usiąść i bynajmniej nie jest to czynność mało ważna, którą można wykonać byle jak. Siadamy dokładnie naprzeciwko środka klawiatury. Nie martw się o to, że nie sięgniesz do bardziej oddalonych rejonów klawiatury, wystarczy wyciągnąć ręce i przechylić się nieco w bok.

Ważna jest również odległość od instrumentu. Jeśli położysz dłonie na klawiaturze a twoje ręce będą tylko lekko zgięte w łokciach (mówiąc inaczej będą prawie proste) to znaczy, że odległość jest prawidłowa. Ramiona powinny być rozluźnione i nie należy ich unosić do góry.

Następną rzeczą, na którą trzeba zwrócić uwagę jest kształt dłoni i sposób poruszania się palców podczas grania. Od prawidłowego, jak mówią pianiści „ułożenia ręki” zależy to czy będziesz w stanie zagrać w przyszłości trudniejsze utwory. Dłoń położona na klawiaturze powinna być zaokrąglona tak jakby w jej wnętrzu znajdowała się piłeczka (nieco mniejsza od tenisowej). Palce powinny dotykać klawiszy czubkami. Muszą uderzać w klawiaturę jak małe młoteczki (trochę podobnie jak te w mechanizmie młoteczkowym fortepianu).

Dodam jeszcze, że plecy powinny być proste – nie tylko dla zdrowia ale i dla komfortu i jakości gry. Chodzi o to, że tułów musi być stuprocentowo dyspozycyjny gdyż do niego „przyczepione” są ręce, które podczas grania potrzebują pełnej swobody do szybkiego poruszania się w lewo, w prawo oraz nieznacznie w górę i w dół.

To chyba wszystko co można poradzić początkującemu pianiście w ramach teoretycznych instrukcji. Reszta jest kwestią ćwiczenia, podpatrywania nauczyciela i słuchania jego uwag. Niniejsze porady pozwalają na postawienie pierwszych kroków w dziedzinie gry na instrumencie klawiszowym. Jednak zdecydowanie zachęcam do skorzystania z pomocy doświadczonego nauczyciela – efekty będą dużo lepsze.